Porcelana, najpiękniejsza i najszlachetniejsza odmiana ceramiki, towarzyszy nam od stuleci zdobiąc nasze domy i stoły. Jej ciekawa historia, bogactwo zastosowań i walory estetyczne sprawiły, że pokochały ją miliony ludzi na całym świecie. Serwisy i figury porcelanowe stanowią rodzinny majątek i przechodzą z pokolenia na pokolenie będąc częścią historii i tradycji rodzinnych. Jakie są dzieje porcelany? Kiedy i gdzie powstawała?
Powstanie porcelany
Wszystko zaczęło się około 2000 lat temu w Chinach kiedy to powstały pierwsze porcelanowe wyroby, które bardzo odstawały od tego co dziś uznajemy za klasykę porcelany. Chińczycy doskonalili swój warsztat przez kilka stuleci by w VII wieku dojść do poziomy pozwalającego produkować porcelanę na dużą skalę, a za panowania dynastii Ming osiągnąć poziom mistrzowski. Wtedy to powstały wyroby, m.in. słynne wazy, będące do dziś najcenniejszymi eksponatami w kolekcjach porcelany na całym świecie. Najstarsze zbiory są prawie tak stare jak dzieje porcelany. Liczą one ponad 800 lat, a jej pierwszymi kolekcjonerami są oczywiście Chińczycy.
Pojawienie się porcelany w Europie
Jak podają źródła, wieść o chińskiej porcelanie przywiózł do Europy Marco Polo w 1298. Dwieście lat później Vasco da Gama sprowadził do Europy jedwab, przyprawy korzenne oraz porcelanę. Była bardzo droga, droższa nawet od srebra. Mogli sobie na nią pozwolić jedynie najbogatsi, a handel nią był niezwykle intratny.
Zainteresowanie porcelaną doprowadziło do usilnych prób wytworzenia jej w Europie. Pomimo licznych starań, technologię produkcji porcelany w Europie opracowano dopiero na początku XVIII wieku. Dokonał tego Ehrenfried Walther von Tschirnhaus, a kontynuatorem jego prac był Johann Friedrich Böttger, alchemik elektora saskiego i króla Polski Augusta II Mocnego. Prace nad produkcją porcelany odbywały się w Dreźnie i Miśni. Böttger po raz pierwszy wyprodukował twardą białą porcelanę w 1709. Rok ten traktujemy jako początek europejskiej porcelany. Król August Mocny w 1710 r. przeniósł fabrykę z Drezna do Miśni, dając początek sławnej na cały świat miśnieńskiej fabryce porcelany. W 1720 r. znany malarz Horold wprowadził słynne miśnieńskie farby do porcelany i wynalazł klasyczny styl miśnieńskiego malarstwa. Dla fabryki był to czas wielkiego rozkwitu.
Drugim ośrodkiem mającym ważny wpływ na dzieje porcelany i jej produkcję w Europie była Wielka Brytania. W 1745 roku opracowano tam recepturę porcelany miękkiej z domieszką popiołu kostnego. Stąd wywodzi się nazwa porcelana kostna, czyli Bone China. Obecnie producenci odchodzą od kosztownego i dla niektórych wątpliwego etycznie dodatku kości zwierzęcych i opracowują receptury wyglądem i właściwościami przypominające Bone China, jednak w stu procentach mineralne.
Dalsze dzieje porcelany
Jako że porcelana była niezwykle ceniona i lubiana, nie szczędzono wysiłków i kosztów, żeby ją pozyskać. Sztuka dekorowania porcelany tak się rozwinęła, że z czasem oprócz funkcji praktycznej, zaczęła pełnić również funkcję dekoracyjną. Największy rozkwit porcelany w Europie przypada na wiek XVIII co zawdzięczmy królewskim i książęcym patronatom. Niestety, w wieku XIX warunki do rozwoju przemysłu porcelanowego nie były korzystne. Europa, opanowana wojnami napoleońskimi, zubożała. Powstanie wielu nowych fabryk porcelany na terenie Francji, Portugalii, Czech, Polski, Niemiec, czy Włoch doprowadziło do ostrej konkurencji. Niestety argumentem w rywalizacji nie zawsze był najwyższy poziom wyrobów, ale często były to ich ceny. W niektórych przypadkach odbiło się to na wartości artystycznej produktów, która z czasem zaczęła się obniżać. W II poł. XIX wieku zerwano z naśladownictwem dawnych wzorów i sposobów dekorowania, a zaczęto szukać nowych stylów i pomysłów.
Ciekawostki dotyczące pojawienia się porcelany w Europie
Porcelanę otaczała niezwykła aura, dzięki której stała się tak bardzo cenna i lubiana. Oto garść ciekawostek i przekonań towarzyszących pojawieniu się porcelany w Europie:
- początkowo wierzono, że porcelanowe naczynia rozpadają się w kontakcie z trucizną i dlatego chętnie jadali na nich władcy obawiający się swoich wrogów,
- w Saksonii zyskała sobie przydomek „białe złoto”, ponieważ zastępowała ten cenny kruszec jako królewski podarunek,
- za porcelanowy serwis można było stać się właścicielem kilku wiosek,
- w pierwszej połowie XVIII wieku wyprodukowano serwis porcelanowy składający się z aż 2200 elementów.
W dzisiejszych czasach porcelaną możemy cieszyć się wszyscy. Dzięki mniej czasochłonnym technikom produkcji, jak i nowym technologiom zdobienia stała się ona dostępna dla tych wszystkich, którzy potrafią docenić jej walory. Porcelanowe filiżanki do kawy, czy herbaty, to wspaniały pomysł na prezent, który jest nie tylko piękny i praktyczny, ale również osobisty. Możemy dobrać je zgodnie z gustem, czy zainteresowaniami obdarowanej osoby. Zatem nic się nie zmieniło. Porcelanę nadal otacza niezwykła aura i nadal jest ona bardzo cenna i lubiana.
