Na temat porcelany krąży wiele przekonań. Jedni twierdzą, że im cieńsza tym droższa, im bielsza, tym lepszej jakości. Inni argumentują, że najważniejsza jest jej przejrzystość. Z kolei w Chinach zwraca się uwagę na jej charakterystyczny, dźwięczny ton. W każdej z tych uwag tkwi ziarno prawdy. Jednakże jedynie argument o przejrzystości porcelany sprawdzi się w każdym przypadku, ponieważ porcelanowe filiżanki i kubki rzeczywiście zawsze przepuszczają światło. Ich grubość za to zależy nie tylko od proporcji poszczególnych części składowych porcelany, ale również od innych czynników, np. rodzaju masy porcelanowej z jakiej powstały. Zatem jak widzicie temat wymaga zgłębienia i bardziej rozbudowanej odpowiedzi na pytania o to jakie znamy rodzaje porcelany oraz jakie są jej właściwości i zastosowania. W kolejnych postach dowiemy się jak powstaje porcelana i jakie są sposoby jej zdobienia.
Właściwości i zastosowanie porcelany
Porcelana to materiał posiadający bardzo praktyczne właściwości. Jest nieprzepuszczalna dla gazów i cieczy oraz charakteryzuje się znaczną odpornością na uszkodzenia mechaniczne. Dlatego też od wieków wykorzystujemy ją w gospodarstwie domowym z niesłabnącym powodzeniem zarówno na co dzień, jak i od święta. Ponadto, porcelana to materiał odporny na oddziaływanie czynników chemicznych, który znajduje zastosowanie w przemyśle, np. w produkcji sprzętu laboratoryjnego. Kolejna ważna cecha porcelany to bardzo dobre własności dielektryczne, co pozwala na jej zastosowanie, np. do produkcji izolatorów.
Ze względu na funkcje jakie pełni porcelanę dzielimy na:
- porcelanę użytkową, w której skład wchodzą serwisy obiadowe i deserowe, a więc salaterki, półmiski, talerze, filiżanki, itd., a także praktyczne elementy wyposażenia wnętrz, takie jak wazony, lustra, czy zegary,
- porcelanę ozdobną, czyli różnego rodzaju małe i duże figurki porcelanowe wiernie odzwierciedlające świat ludzi, zwierząt i roślin. Popularne są również obrazy znanych artystów naniesione na porcelanową biżuterię.
- porcelanę techniczną, która dzięki opisanym wyżej właściwościom znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach życia, np.: w elektrotechnice, inżynierii, chemii, czy też medycynie.
Rodzaje porcelany
Do produkcji porcelany używa się delikatnej glinki kaolinowej w połączeniu ze skaleniem i kwarcem. Każdy z tych składników ma do spełnienia inną funkcję. Kaolin nadaje porcelanie charakterystyczną biel i przejrzystość, kwarc nadaje jej kształt, a skaleń łączy ze sobą pozostałe składniki podczas procesu wypalania. Różne rodzaje porcelany mają różny skład chemiczny oraz charakteryzują się odmiennymi cechami fizycznymi. Wyróżniamy trzy główne rodzaje porcelany:
- porcelana twarda – stosunek kaolinu, kwarcu i skalenia, z których produkuje się ten rodzaj porcelany wynosi 40-60% kaolinu, 20-30% kwarcu i 20-30% skalenia, a wypala się ją w temperaturze 1350-1460°C. To porcelana zwarta, odporna na działanie czynników mechanicznych i chemicznych. Jest gładka i w warunkach normalnego codziennego użytkowania charakteryzuje się odpornością cieplną. Poza tym jest biała, cienka i przeświecająca. Większość porcelany produkowanej w Europie należy do tego rodzaju.
- porcelana miękka – stosunek kaolinu, kwarcu i skalenia, z których produkuje się ten rodzaj porcelany wynosi 25-40% kaolinu, 30-35% kwarcu i 25-40% skalenia i wypalana jest w niższych temperaturach. Ten rodzaj porcelany ma mniejszą wytrzymałość mechaniczną niż porcelana twarda. Odznacza się natomiast większą przeświecalnością i bielą. Porcelana chińska jest najczęściej porcelaną miękką. Jeśli żywimy przekonanie, że dobra porcelana jest bardzo cienka, mamy na myśli dobrą miękką porcelanę.
- porcelana kostna, czyli porcelana Bone China to angielska odmiana porcelany miękkiej, do której dodaje się proszek ze spopielonych kości zwierzęcych. Obecnie znane są również mineralne receptury wyglądem i właściwościami przypominające Bone China jednak bez dodatku kości zwierzęcych. Porcelana kostna umożliwia produkcję cieńszych i bardziej transparentnych naczyń. Wyróżnia się również większą gamą kolorystyczną – od śnieżnej bieli po kość słoniową. Struktura szkliwa w przypadku tego rodzaju porcelany jest bardziej miękka. Dzięki temu zdobienia są bardziej trwałe, a wyroby bardziej plastyczne i odporne na zarysowania.
Inne rodzaje wyrobów ceramicznych
Powyższa część tekstu informuje nas o tym jakie znamy rodzaje porcelany. A co z pozostałymi rodzajami ceramiki? Czym się różnią od porcelany?
PORCELIT
Wytwarzany jest podobnie jak porcelana, ale z gorszych surowców. Porcelit charakteryzuje się mniejszą wytrzymałością mechaniczną niż porcelana. Wyroby porcelitowe nigdy nie są czysto białe – białe jest szkliwo, którym się je pokrywa. Wykorzystywany jest przede wszystkim w produkcji sanitariatów, wypalany w wysokiej temperaturze 1325 stopni.
FAJANS
Do jego produkcji używa się tych samych surowców co do porcelitu, czy porcelany, ale kaolin jest gorszej jakości. Wyroby fajansowe mają kolor od białego do jasnokremowego i powleka się je nieprzezroczystym szkliwem. Fajans jest tworzywem nasiąkliwym, porowatym, chropowatym, kruchym i dosyć grubym, wypalanym w temperaturze około 1000 stopni. Najpopularniejszym producentem fajansu w Polsce jest Włocławek.
KAMIONKA
Otrzymuje się ją z mieszanki gliny i szamotu lub kwarcowego piasku. Kamionka charakteryzuje się dużą wytrzymałością mechaniczną i odpornością na działanie kwasów i minimalną nasiąkliwością. W Polsce naczynia kamionkowe produkowane są w Bolesławcu.
